Radyasyon Nedir? İnsanlar Üzerindeki Olumsuz Etkileri Nelerdir?

Radyasyon, sürekli gündeme gelen fakat yeterince üzerinde durulmayan bir konu olarak gözükmektedir. İnsanlar ‘Radyasyon nedir?’ sorusuna yeterince net bir cevap verememektedir. Radyasyonun insan sağlığı üzerindeki etkileri göz önüne alındığında, bu konuda toplumun daha çok bilinçli hareket etmesi gerektiğini düşünüyorum. Yazının devamında, bu bilinci sağlamak adına doyurucu bilgiler vermeyi hedefliyorum.

1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen tarafından X-ışınlarının bulunması akabinde 1896 yılında Antoine Henri Becquerel tarafından radyoaktivite keşfedilmiştir. 1902 yılında ise Pierre ve Marie Curie tarafından radyumun keşfini takiben, radyasyon kaynakları; tıpta, sanayide, tarım ve araştırmada her geçen gün daha da hızlanarak kullanılmaktadır.

Herhangi bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı, proton sayısına göre fazlalık gösteriyorsa bu maddeler kararsız bir yapı göstermekte ve çekirdeğindeki nötronlar dönüşerek β- (negatron) yayarlar. Eğer protonlar, nötronlardan fazla ise protonlar dönüşerek β+ (positron) yayarlar. Atom çekirdeğinden ayrılan nötronlar ve protonlar kararlı olmayan atom çekirdeği Gama (γ) ışını yayar. Ağır çekirdekler Alfa(α) ışını yayabilir veya füzyon reaksiyona maruz kalabilirler. Bu tepkimelere maruz kalarak parçalanan maddelere ‘radyoaktif madde’, çevreye yayılan Alfa, Beta ve Gama gibi ışınların oluşturduğu etkiye ise ‘radyasyon’ adı verilmektedir.

Radyoaktif kirleticiler insan, hayvan ve bitki sağlığında zarar verici etkiler oluşturarak ekolojik dengeyi de bozmaktadırlar. Nitekim bu radyoaktif kirleticilerin yaymış oldukları ışınlar, insan gözünün fark edemeyeceği dalga boylarındadır ve çoğu insan bu zararlı etkilerin altında olduğunun bile farkında değildir. Ne yazıktır ki bu etkilerin farkına ancak kalıcı hastalıklar baş göstermeye başladığında varabiliyoruz. Bu da çoğu zaman kanser olarak karşımıza çıkmaktadır.

Radyasyonun etkisi; cins, yaş ve organlara göre değişmektedir. İnsanlarda en çok etkilenen organ olarak ‘göz’ gösterilebilir. Görme zayıflığı, katarakt ve göz uyumunun yavaşlaması bu etkilerin gözlerimiz üzerinde bıraktığı olumsuzluklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Radyasyonun insan sağlığındaki diğer kötü etkileri ise şunlardır; mide bulantısı, yorgunluk, kusma, ishal, saç dökülmesi, kan kaybı, ağız ve boğazda yaralar, iltihaplar ve enerji kaybı olarak sıralanabilir.

ABD Çevre Koruma Kurumuna göre milisievert birimiyle (radyasyonun birimi) farklı radyasyon seviyeleri ve bunun insan sağlığı üzerinde muhtemel etkileri şöyledir:

50-100 milisievert       : Kanın kimyasını bozuyor.

500 milisievert            : Saatler içinde bulantıya yol açıyor.

700 milisievert            : Kusma.

750 milisievert            : 2-3  hafta içinde saç dökülmesi.

900 milisievert            : İshal.

1000 milisievert          : Kanama.

4000 milisievert          : Tedavi uygulanmadıysa 2 ay içinde muhtemel ölüm.

10000 milisievert        : Bağırsaklarda tahribat, iç kanama, 1-2 hafta içinde ölüm.

Günlük hayatta zorunlu olarak maruz kaldığımız radyasyon seviyelerinden bazılarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür.

1. Genel olarak bir insan bir yılda hava ve topraktan 1-10 milisievert radyasyon alıyor.

2. Uçuş rotasına göre 40 bin feet yükseklikteki bir uçuş saatte 3-9 milisievert radyasyona yol açıyor.

3. Bir diş röntgeni 10 milisieverte denk gelmektedir.

4. Tüm vücudun bilgisayarlı tomografisi 20-30 milisievert, tek bir organ tomografisi 10 milisievertten az radyasyon alıyor.

KAYNAKLAR

Exposure of the Pragnant Patient to Diagnostic Radiation  A Guide to Medical Management  Second Edtion, by Louis K Wagner, Richard G. Lester and Luis R. Saldana, 1997, Medical Physics Publishing, madison, Wisconsin

ABD Çevre Koruma Kurumu